Czy podawanie witaminy D w okresie ciąży i wczesnego dzieciństwa może zapobiec wystąpieniu stwardnienia rozsianego?

Różnice geograficzne w występowaniu stwardnienia rozsianego, zwłaszcza większe ryzyko wystąpienia SM na półkuli północnej zwróciło uwagę naukowców na możliwy związek pomiędzy występowaniem SM a ekspozycją na światło słoneczne. Jedna z hipotez zakłada, że ekspozycja na światło słoneczne, zwłaszcza w okresie wczesnego dzieciństwa może mieć działanie ochronne, zapobiegające lub zmniejszające ryzyko wystąpienia SM. Protekcyjne działanie światła słonecznego wydaje się być związane z ochronnym działaniem witaminy D. Wieloletnie obserwacje wykazały, że sezonowe wahania poziomu witaminy D u chorych na SM były związane z występowaniem nowych rzutów choroby. Wyniki innych badań wskazują, że długoletnia suplemetacja witaminy D u kobiet zmniejszała ryzyko wystąpienia SM. Dlatego coraz częściej pojawiają się sugestie dodatkowego podawania witaminy D kobietom w ciąży i dzieciom w okresie wczesnego dzieciństwa jako prewencji wystąpienia stwardnienia rozsianego.
W styczniowym numerze Medical Hypothesis przedstawiono dane na temat roli witaminy D w procesach rozwoju układu nerwowego i jej potencjalnego, protekcyjnego działania w rozwoju procesu demielinizacyjnego.
Witamina D jest hormonem sterydowym, syntetyzowanym w skórze w obecności promieniowania ultrafiolowego B. Ta nieaktywna postać witaminy D jest przekształcana w formę aktywną w wątrobie i nerkach. Aktywna forma (1, 25 hydroxywitamiana D3) po połączeniu ze swoimi specyficznymi receptorami bierze następnie udział w procesie syntezy białek układu kostnego: osteopontyny i osteokalcyny. Jedną z najważniejszych funkcji witaminy D jest jej udział w procesie rozwoju i funkcjonowaniu układu kostnego. Aktywna postać witaminy D jest produkowana przez łożysko w czasie ciąży. Witamina D bierze także udział w procesie rozwoju i funkcjonowaniu układu nerwowego. Uważa się, że jest ona ważnym elementem w procesie wzrostu neuronów, produkcji neurotropin i syntezie niektórych neuromediatorów. Witamina D bierze także prawdopodobnie udział w procesie różnicowania oligodendrocytów i rozwoju aksonów.
Minimalna, dzienna dawka witamin D, która zapobiega występowaniu jej deficytów wynosi 200 jednostek. Dodatkowe podawanie witaminy D w warunkach fizjologicznych zalecane jest głównie ludziom starszym. Ekspozycja całego ciała na światło słoneczne dostarcza 10 000 jednostek witaminy D dziennie. Jest to poziom znacznie przekraczający fizjologiczną granice normy. Dzienna dawka przekraczająca 2000 jednostek uważana jest za toksyczną, jakkolwiek zakres terapeutycznego stężenia witaminy D w organizmie ludzkim jest bardzo szeroki a objawy toksyczne obserwuje się dopiero po przekroczeniu dziennej dawki 40 000 jednostek. Nie wiadomo dlaczego osoby narażone na znaczną ekspozycje na światło słoneczne, charakteryzujące się występowaniem ciemnego koloru skóry, który jest jedną z cech obniżonego poziomu syntezy witaminy D w skórze, w rzeczywistości charakteryzują się poziomem witaminy D przekraczającym 200 jednostek, uważanym wystarczający do prawidłowego funkcjonowania. Na terenach północnych, intensywność promieniowania ultrafioletowego jest niewystarczająca do produkcji niezbędnej ilość witaminy D. Biologiczny okres jej półtrwania wynosi 19 dni, dlatego okresem o największym deficycie witaminy D jest jesień i zima.
Badania populacyjne wykazały różnice w poziomie witaminy D występujące u osób zamieszkujących obszary o różnej szerokości geograficznej. Różnice poziomu witaminy D są także związane z różnicami płci i wieku. Największy niedobór witaminy D odnotowano u ludzi starszych, w północnych obszarach Europy i Ameryki. Bardziej narażone na niedobór witaminy D, zwłaszcza w połączeniu z wahaniami sezonowymi są kobiety. Największe niedobory witaminy D u kobiet występują w okresie największej płodności, pomiędzy 15 a 45 rokiem życia czyli w tym samym czasie kiedy przypada szczyt zachorowania na SM. Ocenia się, że na hipowitaminoza D cierpi około 4-40% kobiet w tym wieku. Niedobór witaminy D u kobiet w ciąży wydaje się mieć także wpływ na rozwój płodu ponieważ jedynym jej ?ródłem jest łożysko a efektywność produkcji jest modyfikowana między innymi przez poziom witaminy w organi?mie kobiety. Badania eksperymentalne na zwierzętach wykazały, że niedobór witaminy D powodował zaburzenia w rozwoju układu nerwowego, zwłaszcza w zakresie formowania się kory mózgu i układu komorowego. Wykazywana w wielu badaniach sezonowość zachorowania na SM ze zwiększonym ryzykiem zachorowania dla osób urodzonych na przełomie wiosny i lata a mniejszym w okresie zimowym, wskazuje na możliwą zależność pomiędzy ekspozycja na promieniowanie słoneczne, syntezą witaminy D a ryzykiem zachorowania na SM. Wydaje się, że największe znaczenie ma niedobór witaminy D w pierwszych dwóch trymetrach ciąży, przypadających na okresy zmniejszonej ekspozycji na światło słoneczne a tym samym obniżonej produkcji witaminy D w organizmie kobiety.
Analizy przebiegu SM z uwzględnieniem badania MRI wykazały, że okres największych sezonowych niedoborów witaminy D poprzedzał bezpośrednio czas zwiększonej aktywności SM, charakteryzującej się wzrostem liczby zmian wzmacniających się po podaniu kontrastu. Badanie populacyjne przeprowadzone w Szwecji wykazały także sezonowość występowania pewnych objawów klinicznych SM. Częstość występowania pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego była o 31% wyższa w okresie wiosny i o 17% niższa w okresie zimy.
Bezpośredni związek pomiędzy ekspozycja na promieniowanie słoneczne, zwłaszcza w okresie młodzieńczym a ryzykiem wystąpienia SM wykazano w kilku badaniach klinicznych. Ryzyko wystąpienia SM okazało się być mniejsze u osób, które w okresie przed 15 rokiem życia przebywały w rejonach geograficznych o większej ekspozycji na światło słoneczne. Różnice w ryzyku zachorowania na SM w takich przypadkach tłumaczono właśnie protekcyjnym działaniem witaminy D. Wieloletnie obserwacje wykazały także, że suplementacja witaminą D zmniejsza ryzyko wystąpienia SM u kobiet o około 40%.
Geograficzne różnice ryzyka wystąpienia SM, geograficzne różnice w niedoborze witaminy D, zwłaszcza u młodych kobiet wskazują na konieczność dodatkowej suplementacji witaminy D. Zalecaną dzienną dawką jest 1000 jednostek. Dodatkowe przyjmowanie witaminy D jest szczególnie wskazane u młodych kobiet, zamieszkujących rejony o dużym ryzyku zachorowania na SM.. Zaleca się także aby dzieci rodziców chorych na SM przyjmowały dodatkowo 200-400 jednostek witaminy D.

Chaudhuri A et al. Wy we should offer routin evitamin D supplementation in pregnancy and childhood to prevent multiple sclerosis. Medical Hypothesis 2005;64:608-618

Opracowanie: dr n. med. Małgorzata Siger-Zajdel